ၵႂၢမ်းၼမ်း
ဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်(ၵုၼ်ႁိင်း)ၼႆႉ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈတိုၵ်ႉပဵၼ်ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇဢၼ်ႁွင်ႉ ဝႃႈ “ဝၢၼ်ႈႁူဝ်တႃႈ”မႃး တေႃႇတေႃႈလဵဝ်ၼႆႉ ဢႃႇယုသၢၵ်ႈတၢၼ်ႈမၼ်း တေဢမ်ႇယွမ်းမွၵ်ႈသွင်ပၢၵ်ႇပီပၢႆယဝ်ႉ။
ၸူဝ်ႈပဵၼ်ဝဵင်းမႃးၼႆႉတေႉ တေမီး ဢႃႇယုၶၢဝ်းတၢင်းႁႃႈသိပ်းပီပၢႆယူႇ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းႁိုင် တႄႇဢဝ်တိုၵ်ႉပဵၼ် ဝၢၼ်ႈဢွၼ်ႇ(ႁူဝ်တႃႈ)တေႃႇပေႃးပဵၼ်ဝဵင်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇ ဢၼ်ႁွင်ႉႁိၵ်ႈ ၸွမ်းၽိင်ႈတိုၼ်းပဵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင် ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇ ဢၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းပဵၼ်ၼၼ်ႉလႄႈသင် ၶူဝ်းၶွင်ဢၼ်ၽီၶဝ် ႁဵတ်းပဵၼ် ၼၼ်ႉလႄႈသင် မီးဝႆႉတီႈလီၶဝ်ႈၸႂ်တွင်းမၢႆဝႆႉယူႇတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်း ဢၼ်ႁွင်ႉႁိၵ်ႈ ၸွမ်းၶူဝ်းၶွင်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ဢၼ်ၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ ပီႈၼွင်ႉ ဢၼ်လုၵ်ႉတၢင်ႇတီႈ မႃးယူႇသဝ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်ၼႆႉ တေဢမ်ႇယၢမ်ႈႁူႉယၢမ်ႈ ငိၼ်း၊ ၸိူဝ်းဢၼ်ႁူႉၵေႃႈတေဢမ်ႇႁူႉတႅတ်ႈၼႅတ်ႈသေ ႁူႉၽိတ်းႁူႉၽူၼ် ဝႆႉၵေႃႈ တေမီးလႆႈယူႇယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ပီႈၼွင်ႉဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ႁဝ်းၶဝ် ၸိူဝ်းပႆႇႁူႉ ၼၼ်ႉႁႂ်ႈပေႃးႁူႉႁၼ်လႄႈသင် ၸိူဝ်းဢၼ်ႁူႉႁၼ် ဢမ်ႇပေႃးၸႅင်ႈလႅင်းလီ မၢၼ်ႇမႅၼ်ႈၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးႁူႉႁၼ် ၸႅင်ႈလႅင်းလႄႈသင် ၸင်ႇလႆႈၸွပ်ႇႁႃ သေ ပိုတ်ႇၶႆႈၼႄပၼ် ပီႈၼွင်ႉႁဝ်းၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။
ၵၼ်ၼိုင်ႈ
ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇၽိင်ႈတိုၼ်းပဵၼ်1) ၵုၼ်
ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း တေတေႃႉတႆႉၶႆႈၼႄ ဢၼ်ႁွင်ႉႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈသဵင်ဢၼ်ပႃး “ၵုၼ်”။ ပေႃးဝႃႈၵုၼ်ၼႆၵေႃႈ တေလႆႈတႄႇဢဝ်ၸိုဝ်ႈဝဵင်းႁဝ်း (ၵုၼ်ႁဵင်) ၼႆႉၵွႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ သမ်ႉတေၶႆႈၼႄၵုၼ်ဢၼ်မီးၼႂ်းၼမ်ႉ ပၢင်ၽွင်ႈ။ ၵုၼ်ၼမ်ႉပၢင်ၼႆႉ ယွၼ်ႉမၼ်းမီးၼမ်ၼႃႇလႄႈ တေၶႆႈၼႄ ၵုၼ်ဢၼ်မီးသိူၵ်ႈပိုၼ်း ဢၼ်ဢိူမ်ႈၸမ်ဝဵင်းၼႆႉၵူၺ်း။
ဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈၵုၼ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၶၢမ်ႈ တႃႈလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝၢၼ်ႈၶၢမ်ႈတႃႈ။ ဢၼ်တၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈၵုၼ်ႁဵင် ၼႆႉၵေႃႈ တႄႇမႃးပၢၼ်လႂ် ၶၢဝ်းလႂ်ၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇသၢင်းလႆႈပိုၼ်းမၼ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈဝႃႈ လႆႈႁွင်ႉၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ ႁွင်ႉၸွမ်းၵုၼ်ဢၼ်မီးၼႂ်းၼမ်ႉပၢင်တင်းမူတ်းၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၵုၼ်ၼမ်ႉပၢင်ၼႆႉ မီးၼမ်ၼႃႇ တေမီးမွၵ်ႈႁဵင်ၼႆလႄႈ ႁွင်ႉ ဝႃႈၵုၼ်ႁဵင်။ ဝၢႆးၼႆႉမႃး သမ်ႉယဵၼ်းပဵၼ်ၵွႃႇ ၵုၼ်ႁိင်းၼႆတေႃႇယၢမ်းလဵဝ် ယူႇယဝ်ႉ။
တေသိုပ်ႇၶႆႈၵွႃႇထႅင်ႈ လွင်ႈၵုၼ်ၸိူဝ်းဢၼ်မီးဢိူမ်ႈၸမ်ဝဵင်း။ ၶူဝ်လူင် ၼမ်ႉပၢင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပိုၼ်ႉၶၢမ်ႇငဝ်ႈမၼ်း မီးဝႆႉသွင်ၵုၼ်။ ၵုၼ်ၽၢၵ်ႇ တၢင်းတူၵ်းၼႆႉ ႁွင်ႉဝႃႈၵုၼ်မူင်ႈ။ ဢွၼ်တၢင်းယွၼ်ႉမီးတူၼ်ႈမၢၵ်ႇမူင်ႈလူင် လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈၵုၼ်မူင်ႈယဝ်ႉ။ သိူၵ်ႈပိုၼ်းလၢၵ်ႇလၢႆးတေႉဢမ်ႇမီးသင်။ ပေႃးပူၼ်ၵုၼ်မူင်ႈယဝ်ႉ သမ်ႉပဵၼ်ၵုၼ်တွင်းလႄႈၵုၼ်ပူႇၵၢၼ်။ ၵုၼ်ပႃႈ ႁွင်ႇၶူဝ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈၵုၼ်တွင်း။ ယၢမ်းလဵဝ်မီးႁိူၼ်းၽူႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်လုမ်း (၀န်ထမ်း)ၶဝ်။ ၵုၼ်ပႃႈၸၢၼ်းၶူဝ် သမ်ႉပဵၼ်ၵုၼ်ပူႇၵၢၼ်ၼႆယဝ်ႉ။
ၵုၼ်တွင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇမီးႁိူၼ်းၽူႈႁၢပ်ႇၵုၼ်လုမ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢင်ႇ လဵၼ်ႈမၢၵ်ႇၼင်ယဝ်ႉ။ ဢၼ်လႆႈႁွင်ႉဝႃႈၵုၼ်တွင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ႁဵင် သိုပ်ႇႁဵင်ၶဝ်မီးမွင်းတူၼ်းလူင်ၵဝ်ႈၼူမ်း(လုၵ်ႈယႂ်ႇသေမွင်းၵဝ်ႈၼူမ်း ၵျွင်း ဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ ꧦ)လုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ပေႃးမီးလွင်ႈတၢင်းလမ်ႇလွင်ႈ သေပိူင် ꧦလႄႈသင် လူဝ်ႇတုမ်ၵၼ်လႄႈသင် တွႆႇမွင်းတူၼ်းလူင်ၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉၵူၼ်း - ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မွင်းတူၼ်းလုၵ်ႈၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးသိုၵ်းလုမ်ႈၽ ပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ မိူင်းသုၵ်ႉသၵ်ႉမႃးသေ ၵူဝ်မၼ်းႁၢႆလၢႆပႅတ်ႈၼႆလႄႈ ၶိင်း ႁဵင်ၸႂ်ႉၶႃႈၵူၼ်းမၼ်းဢဝ်ၵွႃႇၽင်ဝႆႉၼႂ်းၵုၼ် ဢၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵုၼ်တွင်း ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမွင်းတူၼ်းလူင်ၼႆႉ ပဵၼ်တွင်းလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၵုၼ်တွင်း။ ဝၢႆးမႃး မွင်းဢၼ်ၽင်ဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၽူႈလၵ်ႉၵူၼ်းႁၢႆႉၶဝ် လွမ် ႁူႉလႄႈ လၵ်ႉၶုတ်းဢဝ်ၵွႃႇသေ ႁၢႆလၢႆတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။
ၵုၼ်တၢင်းၸၢၼ်းၶူဝ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵုၼ်ပူႇၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉသင် လႄႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵုၼ်ပူႇၵၢၼ်ၼႆ ဢမ်ႇႁူႉပိုၼ်းမၼ်းတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ။ ၼွၵ်ႈသေ ၵုၼ်ပူႇၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ၵုၼ်ၼၢႆးၵၢၼ်(ယၢမ်းလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵုၼ်ၵၢၼ်)ၼႆၵေႃႈ မီးယဝ်ႉ။ ၵုၼ်ၼၢႆးၵၢၼ်ၼႆႉ မီးတတ်းသိုဝ်ႈ ႁွင်ႈယဵၼ်(ႁွင်ႈဝႆႉၵူၼ်းတၢႆ) တီႈႁူင်းယႃၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈ ၵုၼ်ပူႇၵၢၼ် ၵုၼ်ၼၢႆးၵၢၼ်ၼႆႉ ပိူၼ်ႈလႅပ်ႈတေဢမ်ႇလႃႈလီႈတၢင်ႇ၊ မၼ်းတေမီးပိုၼ်းသေလွင်ႈ ꧦယူႇဢမ်ႇ ႁၢင်ႉယဝ်ႉ။ ၵုၼ်ပူႇၵၢၼ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶိင်းႁဵင်ၶဝ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇယူႇၼၼ်ႉ မီး ပႃႇမႆႉႁူမ်ႈမႆႉၵတ်းယဵၼ်ၸိုၼ်ႈသႃႇလီလႄႈ ပူႇႁဵင်ၶဝ် ဢဝ်ႁဵတ်းပဵၼ်တီႈ ပၢင်ၵုမ်ၵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ ၼွၵ်ႈသေၼႆႉ သမ်ႉမီးထႅင်ႈၵုၼ်ၵျွင်းၼႆ သွင်လုၵ်ႈ။ ၵုၼ်ၵျွင်းလုၵ်ႈၼိုင်ႈမီးပႃႈတႂ်ႈပွၵ်ႉဝိုၼ်းသိမ်ႇ။ ၵူႈပွၵ်ႈ မီးၵျွင်းမုၼ်ႈၸဝ်ႈ ၼႂ်းမၼ်းလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၵုၼ်ၵျွင်းၼႆယဝ်ႉ။ ၵုၼ်းၵျွင်းထႅင်ႈလုၵ်ႈ ၼိုင်ႈ သမ်ႉမီးတၢင်းႁွင်ႇဝဵင်းလူင်(ပွၵ်ႉမၢႆႁႃႈ)။ ၵုၼ်လုၵ်ႈၼႆႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈ ၵွၼ်ႇ ယွၼ်ႉမီးၵျွင်းမုၼ်ၸဝ်ႈလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵုၼ်ၵျွင်းၼႆၼင်ႇၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵုၼ်ၵျွင်းလုၵ်ႈၼႆႉၸမ်ႉ မီးၵွင်းမူးၵဝ်ႇၵေႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ၵွင်းမူးၼၼ်ႉ ၵေႃႈ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းမူးၵုၼ်ၵျွင်း ၼႆယူႇယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼႆႉမဝ်ႇၵႃး ၼႂ်းၵုၼ်ၵျွင်းလုၵ်ႈၼႆႉ သမ်ႉမီးထႅင်ႈ ၽြႃးၽုတ်းပေႃႇ (ပေါ်တော်မူဘုရား) ယူႇယဝ်ႉ။
ၵုၼ်ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇၼိူဝ်ၶူဝ်လူင်သေ မုင်ႈႁၼ်ယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉတေႉ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈတၢင်းသိူၵ်ႈပိုၼ်းသင်လႄႈ တေဢမ်ႇၶႆႈၼႄယဝ်ႉ။
2) ၼွင်ႁႃႈၼွင်
ၼႂ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈမီးၼွင်ႁႃႈလုၵ်ႈ။ ၼွင်ႁႃႈလုၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸမ်ႉ ပဵၼ် ၼွင်လူင်၊ ၼွင်သၼ်ႇ၊ ၼွင်လႅင်ႉ၊ ၼွင်ၼူၵ်ႉယုင်း လႄႈ ၼွင် သႅပ်ႉ-ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼွင်ႁႃႈလုၵ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးၶၢဝ်းႁိုဝ်ႉ မီးၼမ်ႉတဵမ် ၶွပ်ႇတဵမ်ႁိမ်း၊ ပေႃးၶၢဝ်းႁႅင်ႈ ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉ။ ၼႂ်းၵႃႈၼွင်ႁႃႈလုၵ်ႈၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ် ၵိုတ်းၼွင်သၼ်ႇၼွင်လဵဝ်ၵူၺ်း ဢၼ်ပိူၼ်ႈဢမ်ႇပႆႇ ႁဵတ်းႁိူၼ်းသႂ်ႇၼိူဝ်မၼ်း။ တႃႇၼွင်ႈသီႇလုၵ်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉတေႉ ၵိုတ်းတီႈ မၼ်းလႄႈ ၸိုဝ်ႈမၼ်းၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈပိူၼ်ႈထူမ်သေ ႁဵတ်းႁိူၼ်း သႂ်ႇၼိူဝ်မၼ်းတင်းမူတ်း။
ၼွင်လူင်ၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသွင်၊ တၢင်းဢွၵ်ႇမၼ်း မီးႁူင်းယႃ၊ တၢင်း တူၵ်းမၼ်း မီးၵၢတ်ႇ၊ တၢင်းႁွင်ႇမၼ်း မီးသဵၼ်ႈတၢင်း၊ တၢင်းၸၢၼ်းမၼ်း မီးမႄႈၼမ်ႉပၢင်၊ ၼႂ်းၵၢင်မၼ်း မီးပၢင်ႇလဵၼ်ႈတၢင်းလဵၼ်ႈၵဝ်ႇသေ သိူၵ်ႈ ပိုၼ်းၶိုၵ်ႉၶမ်ႇလွင်ႈမၼ်း ဢမ်ႇပေႃးမီးသင်။
ၼွင်သၼ်ႇ သမ်ႉမီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသၢမ်၊ မီးတၢင်းဢွၵ်ႇတိၼ်လွႆၵုင်းၵျွင်း ဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ၊ ႁိမ်းႁွမ်းမၼ်း မီးႁိူၼ်းလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ မီးမွၵ်ႇမူဝ်ႁႃႈပႃး(ကြာမျိုးငါးပါး)။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ဢမ်ႇမီးမူဝ်သင်ယဝ်ႉ။ ပေႃးၶၢဝ်းႁႅင်ႈ ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉ ဝႃႈၼႆသေတၵေႃႈ ၼမ်ႉၼႆႉဢမ်ႇႁႅင်ႈတႄႉ။ ပႃႈၼိူဝ်ၼွင်ၼၼ်ႉ မၼ်းၶႂ်ႈမိူၼ်ၵုၼ်လႆ(ကျွန်းမျော)ၼင်ႇၼွင်ဢၢင်းလေး။ ပေႃးၶဝ်ႈၵွႃႇၼိူဝ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၼႂ်းၵၢင်ၼွင်ၸိုင် ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၵၢင်ၼွင်ၼၼ်ႉ ယွပ်ႇယူၼ်ႈ ꧦဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၼွင်သၼ်ႇၼႆယူႇယဝ်ႉ။
ၼွင်ႉလႅင်ႉၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသၢမ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ မီးတၢင်းတူၵ်းၵုင်းၵျွင်း ဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ (တၢင်းတူၵ်းသဵၼ်ႈတၢင်းလွႆၵူင်)။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ၼွင်ႈလုၵ်ႈ ၼႆႉ မီးလွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး ဢၼ်ၼိုင်ႈ။ ပေႃးဝႃႈၼမ်ႉမၼ်းႁႅင်ႈယူတ်းမိူဝ်ႈလႂ် ၵေႃႈ ၽူၼ်ၵိုတ်း ၽႃႉလႅင်ႉမိူဝ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉ ဝႃႈ ၼွင်လႅင်ႉၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ၼႂ်းၼွင်လႅင်ႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ႁိူၼ်း ၵူၼ်းသဵင်ႈယဝ်ႉ။ ပႃႈႁွင်ႇၼွင်(ႁူဝ်ၼွင်) သမ်ႉမီးၵျွင်းသုၶိတႃႇရူင်ႇယဝ်ႉ။ ၵျွင်းလင်ၼႆႉ ယွၼ်ႉမီးႁူဝ်ၼွင်လႅင်ႉလႄႈ ၵျွင်းႁူဝ်ၼွင်(ကန်ဦးကျောင်း) ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉယဝ်ႉ။
ၼွင်သႅပ်ႉ သမ်ႉမီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသီႇ(ၼႃးဢွၼ်ႇ)။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ပဵၼ်ၼွင် ဢွၼ်ႇသေ ပႃသႅပ်ႉယူႇၼႂ်းမၼ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၸင်ႇႁွင်ႉၼွင်သႅပ်ႉၼႆ ယဝ်ႉ။ ႁိမ်းႁွမ်းၼွင် သမ်ႉမီးၼႃးဢွၼ်ႇတူင်ႈၼိုင်ႈ။ ဝၢႆးမႃး ၼွင်ၼၼ်ႉ ထူမ်ပႅတ်ႈသေ ႁဵတ်းႁိူၼ်းတဵင်ၼိူဝ်မၼ်းယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသီႇၼႆႉၵူၺ်း ၼင်ႇၵဝ်ႇ သမ်ႉမီးထႅင်ႈ ၼွင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၼွင်ၼူၵ်ႉယုင်း။ ၼွင်ႈလုၵ်ႈၼႆႉ မီးတၢင်းတူၵ်းၵုင်းႁၢၼ်(ၵုင်ႈယႄး)။ မိူဝ်ႈၵုၼ်ႁဵင်ပႆႇပဵၼ် ဝဵင်း ယၢမ်းတိုၵ်ႉပဵၼ်ပႃႇထိူၼ်ႇယူႇၼၼ်ႉ ၼူၵ်ႉယုင်းၵႆႉလူင်းလႄႇလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၼွင်ၼူၵ်ႉယုင်းၼႆယူႇယဝ်ႉ။
3) ၵွင်းသၢမ်ၵွင်း
ၵွင်းသၢမ်ၵွင်းၸမ်ႉ ပဵၼ်ၵွင်းလွႆလႅင်၊ ၵွင်းဝိုၼ်းသိမ်ႇ လႄႈ ၵွင်းၽႃလႅတ်ႇ။ ၵွင်းသၢမ်ၵွင်းၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသၢမ်ၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ ၵွင်းလွႆလႅင်ၼႆႉ ပဵၼ် ၵုင်းဢၼ်မီး ၵျွင်းဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းလုၵ်ႈၼႆႉ လိၼ်မၼ်း ပဵၼ်လိၼ်လႅင်တင်းၵုင်းလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းလွႆလႅင်ၼႆ ယဝ်ႉ။ ၵွင်းဝိုၼ်းသိမ်ႇ သမ်ႉပဵၼ်တိုၼ်းလဵဝ်ၵၼ် တင်းၵွင်းလွႆလႅင်ယဝ်ႉ။ မီးတၢင်းၸၢၼ်းၵွင်းလွႆလႅင်သေ ဢိူမ်ႈၸမ်ၼမ်ႉပၢင်ယဝ်ႉ။ ၵွင်းသွင်လုၵ်ႈ ၼႆႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းၽၢႆး ၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်တီႈယူႇၽီၽၢႆးလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈ ၵွင်းၽၢႆးၼႆယဝ်ႉ။ ၵွင်းဝိုၼ်းသိမ်ႇၸမ်ႉ မီးဢိူမ်ႈၸမ် ၵဝ်ႉၼမ်ႉ ဝိုၼ်းၼမ်ႉပၢင် လႄႈ သိမ်ႇ(ပဵၼ်သိမ်ႇၵုၼ်ၵျွင်းဢၼ် ၶႆႈၼႄမႃးမိူဝ်ႈလွင်ႈ ၵုၼ်)။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈဝိုၼ်းသိမ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ ၵွင်းဝိုၼ်းသိမ်ႇၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ်ဝဵင်းၼၼ်ႉ မီးႁွင်ႈၶူးလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ႁွင်ႈၶူးၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၶူးဝဵင်းလၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းထဝ်ႈၸိူဝ်းဢၼ်သဵင်ႇၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵွႃႇ ၶဝ်ဝႃႈတေႉ ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈပႃးၼိုင်ႈ မႃးလိုဝ်ႈယင်ႉ(ထင်ယူႇၸူဝ်ႈ ၵႅပ်ႉ) သေ ၸႂ်ႉၶႃႈၵူၼ်းမၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းလွႆလ ၶုတ်းလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈၶူးဝဵင်း လၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ႁွင်ႈၶူးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၵႃးထႆ လိၼ် ထႆထူမ်ပႅတ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၵွင်းၽႃလႅတ်ႇၸမ်ႉ ပဵၼ်ၵွင်းပႃႇႁဵဝ်ႈသၢင်းၶျၢင်း ဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ယၢမ်း လဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းလုၵ်ႈၼႆႉတေႉ ဢမ်ႇမီးသိူၵ်ႈပိုၼ်းလၢၵ်ႇလၢႆးသင်။ ဢၼ်လႆႈႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵွင်းၽႃလႅတ်ႇၼႆႉၵေႃႈ ႁွင်ႉၸွမ်း ၽႃႁိၼ်လွႆၼမ်ႉ တူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽႃႁိၼ်လွႆၼမ်ႉတူဝ်းၼႆႉ တႄႇဢဝ်ၵၢင်ဝၼ်းတဵင်ႈ တေႃႇၵၢင်ဝၼ်းတူၵ်း လႅတ်ႇထွင်ႇတႃႇသေႇယဝ်ႉ။
4) တိုင်းငိူၵ်ႈ
တိုင်းငိူၵ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၵႄးၼမ်ႉပၢင်တီႈၼိုင်ႈ။ မီးတၢင်းႁွင်ႇပွၵ်ႉၼႃးဢွၼ်ႇ (ပွၵ်ႉမၢႆသီႇ)။ ပဵၼ်တီႈတႅဝ်းမၢၵ်ႇႁိၼ် မၢၵ်ႇၶၢၼ် တတ်းၶႂၢင်ၽင်ႇၼမ်ႉ တၢင်းတူၵ်းတေႃႇၵုၼ်လူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉမီးတႅဝ်းမၢၵ်ႇၶၢၼ်လႄႈ ပီႈ ၼွင်ႉမၢၼ်ႈၶဝ် သမ်ႉတၢင်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵျွၵ်ႉတၢၼ်း(ကျောက်တန်း)ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၽင်ႇၼမ်ႉတၢင်းတူၵ်းတႅဝ်းမၢၵ်ႇၶၢၼ်ၼၼ်ႉ မီးလုၵ်ႈမၢၵ်ႇႁိၼ်ႁၢင်ႈငိူၵ်ႈ တူဝ်ၼိုင်ႈလႄႈ ၼမ်ႉပၢင်တိုင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈတိုင်းငိူၵ်ႈယဝ်ႉ။ ယၢမ်း လဵဝ် မၢၵ်ႇႁိၼ်ႁၢင်ႈငိူၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵိုတ်းႁၢင်ႈတူဝ်မၼ်းၵူၺ်း၊ ႁူဝ်မၼ်းတေႉ ယွၼ်ႉလွင်ႈတၢင်းသေပိူင် ꧦလႄႈ ပုတ်းၵွႃႇပႅတ်ႈယဝ်ႉ။
5) လွႆၵူင်
လွႆၵူင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈထမ်ႈႁူးၵူင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ။ မီးတၢင်းတူၵ်းၼမ်ႉပၢင်ၽၢႆႇ တၢင်းၸၢၼ်းဝဵင်း၊ မီးတီႈႁၢင်ၼႃးလွႆၵူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသၢမ် သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်မီးတၢင်းတူၵ်းၵုင်းၵျွင်းဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇၼၼ်ႉ ႁွင်ႉသဵၼ်ႈ တၢင်းလွႆၵူင်ၼႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်း ၵွႃႇဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇလွႆၵူင်လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ သဵၼ်ႈတၢင်းလွႆၵူင်ၼႆယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇလွႆၵူင်ၸမ်ႉ မီးတၢင်း ၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ထမ်ႈလွႆၵူင်။ ႁၢမ်းၵွႃႇ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1997 (ႁၢမ်း ယွၼ်ႉလၢႆးၽႅၼ်ၵၢၼ် တႅပ်းသီႇတႅပ်း သိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ)။
6) ထမ်ႈၽြႃး
တၢင်းႁွင်ႇဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇလွႆၵူင် ၽၢႆႇတၢင်းတူၵ်းၼႃးၼၼ်ႉ မီးတႅဝ်းလွႆဢၼ် ၼိုင်ႈ၊ မီးထမ်ႈဢၼ်ပေႃးလိုၵ်ႉလုၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ႁွင်ႉဝႃႈ ထမ်ႈၽြႃး ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းထဝ်ႈၶဝ်ၵူႈပွၵ်ႈ ၶႆၼႄတေႉ - ၼႂ်းထမ်ႈၽြႃးၼၼ်ႉ မီးၵွင်မွင်းသိူင်း ၼိုင်ႈ။ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ်မႃးယိမ်ၵွႃႇ ဢမ်ႇသူင်ႇၶိုၼ်းလႄႈ ၽီထမ်ႈၼၼ်ႉ ၸႂ်လမ်သေ ဢဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ်မၢၵ်ႇၽႃ ဢိုတ်းပႅတ်ႈလႄႈ ဢဝ်ႁူးထမ်ႈၼၼ်ႉ တိုၼ်ႈၵွႃႇပႅတ်ႈ - ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈထမ်ႈၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ မီးၽိုင်ႈၸပ်း သီႇႁႃႈႁူင်းတႃႇသေႇ။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ဢမ်ႇႁၼ်ၸပ်းယဝ်ႉ။ ထမ်ႈၼႆႉ ယွၼ်ႉၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ် ပၢင်းဢဝ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃးမႃးဝႆႉလႄႈ ၸင်ႇၸပ်းၸိုဝ်ႈ ဝႃႈ ထမ်ႈၽြႃး ၼႆယဝ်ႉ။ တီႈထမ်ႈၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ၵႆႉမီးမုၼ်ၸဝ်ႈ မႃးထင်ယူႇၼႂ်းမၼ်းသေ ၵျၢင်ႉၵမ်တြႃးပဵၼ်ပွၵ်ႈပဵၼ်ထႃႇယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပႃး လႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇယူႇႁိုင်ထင်ႁိုင်။ မီးတႃႇပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၵူၼ်းမိူၵ်ႈၶဝ်မႃးႁႅမ်ပႅတ်ႈ မုၼ်ၸဝ်ႈပႃးၼိုင်ႈ(ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ)။ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉမႃး ဢမ်ႇ မီးမုၼ်ၸဝ်ႈလႂ် မႃးထင်သဝ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ။
7) မႆႉၸူင်သၢမ်သွင်း
မႆႉၸူင်သၢမ်သွင်းၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉသီႇ၊ မီးဝႆႉတၢင်းၸဵင်ႉႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း လုမ်းၸႄႈဝဵင်းဢုပ်ႉပိူင်ႇ(မြို့နယ်အုပ်ချုပ်ရေးရုံး)။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ဢမ်ႇမီး ယဝ်ႉ။ မႆႉၸူင်သၢမ်သွင်းၼႆႉ ပဵၼ်တူၼ်ႈမႆႉ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈငဝ်ႈလဵဝ်တႅၵ်ႇ ဢွၵ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်သၢမ်တူၼ်ႈပဵင်းၵၼ်။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ မႆႉ ၸူင်သၢမ်သွင်းယဝ်ႉ။ ပိုၼ်းလၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်း ဢမ်ႇမီးသင်သေတၵေႃႈ ပဵၼ် မႆႉငဝ်ႈလဵဝ် တႅၵ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်သၢမ်တူၼ်ႈလဝ်းယၢဝ်းပဵင်းၵၼ်လီ၊ လမ်းမၼ်း ယႂ်ႇတၢၼ်ႇၵၼ်၊ ပဵၼ်ဢၼ်ႁၢင်ႈလီတႃဝႆႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၸႃႇတိ ၵုၼ်ႁဵင်ၶဝ်ၵူႈပွၵ်ႈ ဢမ်ႇတႅပ်းပႅတ်ႈ။ ၸိူဝ်းဢၼ်မႃးတႅပ်းတေႉ ပဵၼ်ၸုမ်း လိူဝ်ႈမႆႉၶဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တီႈတၢင်းၸၢၼ်းမႆႉၸူင်သၢမ်သွင်းၼၼ်ႉ မီးႁူင်းၸၢၵ်ႈလိူဝ်ႈမႆႉ မၢႆ12 (အမှတ် ၁၂ သစ်စက်)လႄႈ ၸုမ်းလိူဝ်ႈမႆႉၶဝ် ၸင်ႇ တႅပ်းဢဝ်လိူဝ်ႈႁဵတ်းမႆႉပႅၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။
ၸွမ်းၼင်ႇၶႆႈၼႄမႃးၸိူ်ဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇၸွမ်းၼင်ႇၽိင်ႈ တိုၼ်းပဵၼ်(သၽႃႇဝ)ပေႃႇပဵၼ်မႃး ၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ယူႇယဝ်ႉ။
----------------------------
ၵၼ်သွင်
ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇ ၽီႁဵတ်းပဵၼ်ဝဵင်းသီႇဝဵင်း
ဝဵင်းသီႇဝဵင်းၼႆႉ မီးတၢင်းဢွၵ်ႇၼမ်ႉပၢင်သေ မီးၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ပွၵ်ႉမၢႆႁႃႈလႄႈ ဝၢၼ်ႈပၢင်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ဝဵင်းသီႇဝဵင်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉၸမ်ႉ ဝဵင်းၼၢင်းလူင်(ဝဵင်း လူင်)၊ ဝဵင်းၼၢင်းၵၢင်(ဝဵင်းၼၢင်း)၊ ဝဵင်းၼၢင်းဢွၼ်ႇ လႄႈ ဝဵင်းႁိၼ်- ပဵၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ဝဵင်းသီႇဝဵင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ပဵၼ်ဝဵင်းၽီၽၢႆး။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵူၼ်းထဝ်ႈၶဝ်မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ၶႆႈၼႄတေႉ - မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ (တေပဵၼ်မွၵ်ႈပၢၼ် ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၵေႃးတမ) မီးၼၢင်းၽၢႆးသၢမ်ၵေႃႉပီႈၼွင်ႉ။ တီႈပီႈၼၢင်းလူင် ၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၼၢင်းလူင်၊ တေႃႈလဵဝ်တေႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းလူင်၊ မီးတၢင်းႁွင်ႇ ပွၵ်ႉမၢႆႁႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တီႈၼၢင်းၽၢႆးၵေႃႉၵၢင်ယူႇၼၼ်ႉ သမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၼၢင်းၵၢင်ၼႆ ယဝ်ႉ။ ဝဵင်းၼၢင်းၵၢင်ၼႆႉ ပဵၼ်ပွၵ်ႉဝဵင်းၼၢင်း ဢၼ်မီးယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ယဝ်ႉ။ တီႈၼၢင်းၽၢႆးၵေႃႉၵၢင်ယူႇသဝ်းတႄႉ ꧦတေႉ ပဵၼ်ၵွင်းသူၼ်ၼဵင်ႈ တၢင်းၵွႃႇၼွင်ပႃ မိူဝ်းတေႃႇၵုင်းၵျွင်း ထမ်ႇမပႃႇလၸိတ်ႉတသုၶ ယၢမ်းလဵဝ် ၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တီႈၼၢင်းၽၢႆးၵေႃႉၼွင်ႉပၢႆသုတ်းၶဝ်ယူႇၼၼ်ႉ သမ်ႉဝႃႈ ဝဵင်းၼၢင်း ဢွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၼၢင်းၽၢႆးဢွၼ်ႇယူႇသဝ်းတႄႉ ꧦၸမ်ႉ ပဵၼ်ၵွင်းဢၼ် မီးတၢင်းၸၢၼ်း ၵျွင်းထမ်ႇမပႃႇလၸိတ်ႉတသုၶ ဢၼ်ၼွင်ပႃပေႃးလွမ်ႉ ဢိူမ်ႈဝႆႉယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွင်းၼၢင်းဢွၼ်ႇယူႇတေႉ ဢမ်ႇ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၵူၼ်း ၼင်ႇဝဵင်းၼၢင်းလူင်(ဝဵင်းလူင်)လႄႈ ဝဵင်းၼၢင်းၵၢင်(ဝဵင်း ၼၢင်း)၊ ပဵၼ်ပႃႇမႆႉ ပႃႇထိူၼ်ႇယူႇယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။
ဝဵင်းႁိၼ်ၸမ်ႉ မီးတၢင်းႁွင်ႇဝဵင်းလူင် တီႈဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမၢၵ်ႇၵႅင်း ၵူႈပွၵ်ႈ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းႁိၼ်ၼႆႉတေႉ ယွၼ်ႉမီးမၢၵ်ႇႁိၼ် မိူၼ်ႁၢင်ႈတင်ႇၼင်ႈ (တင်ႇၼင်ႈႁိၼ်)လႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ဝဵင်းႁိၼ်ၼႆ ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၶဝ်ဝႃႈတေႉ တင်ႇၼင်ႈႁိၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တင်ႇ ၼင်ႈၽီၽၢႆး ၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် တီႈဝဵင်းႁိၼ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇမီး ဝၢၼ်ႈၵူၼ်းလႄႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ဝဵင်းႁိၼ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးဢွၵ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇ ဝဵင်း လူင်လႄႈဝဵင်းၼၢင်း။
ဢိင်ၼိူဝ်တီႈယူႇတၢၼ်းသဝ်းၽီၽၢႆးၶဝ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇသေ ပဵၼ်မႃးၶူဝ်း ၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ မီးဝဵင်းလူင်၊ ဝဵ်င်းၼၢင်း၊ ဝဵင်းႁိၼ် ၼင်ႇ ဢၼ်လႆႈၶႆႈၼႄမႃးၼႆႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။
--------------------------
ၵၼ်သၢမ်
ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇ ဢၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းပဵၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းပဵၼ်သေ တိုၵ်ႉဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉႁိၵ်ႈၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ယူႇ ၸမ်ႉ ပဵၼ်ၼင်ႇဢၼ်ၼႄဝႆႉ ပႃႈတႂ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။
(ၵ) ၵွင်းမူးၸဵတ်းသူႇ
1. ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇ
2. ၵွင်းမူးပဵတ်းၶမ်း(ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း)
3. ၵွင်းမူးၼႃးသေႇသၢမ်သူႇ
4. ၵွင်းမူးၵုၼ်ၵျွင်း
5. ၵွင်းမူးၼၢင်းၽၢႆး။
(ၶ) ၼႃးသီႇၼႃး
1. ၼႃးတူဝ်း
2. ၼႃးဢွၼ်ႇ
3. ၼႃးသေႇ
4. ၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈ။
(င) တၢင်းၽႄၸဝ်ႈၽ - ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။
(ၵ) ၵွင်းမူးၸဵတ်းသူႇ
1. ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇ
ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉၼိုင်ႈ တီႈၼိူဝ်ၵွင်း ဢိူဝ်ႈၸမ်ၼမ်ႉပၢင်။ တၢင်းႁွင်ႇၵွင်းမူး မီးမႄႈၼမ်ႉပၢင်၊ တၢင်းၸၢၼ်းၵွင်းမူး မီးသဵၼ်ႈတၢင်းမွၵ်ႇ ၵွၼ်(ချယ်ရီလမ်း)၊ တၢင်းတူၵ်း မီးသဵၼ်ႈတၢင်းႁူဝ်ၼမ်ႉ(ရေဦးလမ်း)။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇတေႉ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝဵင်းယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ မႃးလႄႈ ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇၼၼ်ႉ ၵႃးၸၢၵ်ႈထုၺ်လိၼ်ထုၺ်ပႅတ်ႈသေ ႁဵတ်းပဵၼ်တီႈႁိူၼ်းယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵႃးၸၢၵ်ႈပႆႇထုၺ်ပႅတ်ႈၼၼ်ႉ ႁၢင်ႈၽၢင် ၵွင်းမူးတေႉ ဢမ်ႇပွၵ်ႈလီ၊ ယွၼ်ႉမႆႉၺွင်ႇၽွတ်ႈဢူမ်ပႅတ်ႈသေ လႆႈႁၼ် မၢၵ်ႇဢုတ်ႇမၼ်း ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်မႆႉၺွင်ႇၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ယဵၼ်းပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆး။ လွင်ႈပဵၼ်မႃး ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇၸမ်ႉ - မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ မီးၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈပႃးၼိုင်ႈ(ၽ ယိၼ်ႉၼွင်ႇ ႁိုဝ် ဢူးဢွင်ႇၸေႇယ)မႃးၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉသေ တၢင်ႇၸိုဝ်ႈၵွင်းမူး ဝႃႈ “ၼူၵ်ႉပဵၵ်ႉၸေႇတီႇ(နှုတ်ပိတ်စေတီ)ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းတေလႅပ်ႈပဵၼ် ၶဝ်မႃးႁဵတ်းလွင်ႈတၢင်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈသုတ်းသေပိူင် ꧦယဝ်ႉၵေႃႈ ပိၵ်ႉသူပ်း ပိၵ်ႉပၢၵ်ႇ၊ ၽႂ်တေဢမ်ႇလႆႈလၢတ်ႈ ဝႃႈၼႆသေ ႁဵတ်းပဵၼ်ၵွင်းမူး တီႈမၢႆ တွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးမႃး ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပဵၵ်ႉ(နှုတ်ပိတ်စေတီ)ၼၼ်ႉ တႆး ႁဝ်းဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်ႈမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇ ၼႆယူႇယဝ်ႉ။
2. ၵွင်းမူးပဵတ်းၶမ်း(ၵွင်းမူးၼၢမ်ႇမိူင်း)
ၵွင်းမူးပဵတ်းၶမ်းၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉၼိုင်ႈ တီႈႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉပၢင် ႁူဝ်ၶူဝ်ၽၢႆႇ တၢင်းတူၵ်းပၢင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ သိူၵ်ႈပိုၼ်းၵွင်းမူးသူႇၼႆႉ ၸွပ်ႇထၢမ်ႁႃတီႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈၶၢဝ်ႉၵေႇၶဝ်ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၽူႈလႂ်ႁူႉသိူၵ်ႈပိုၼ်းမၼ်း ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးပဵတ်းၶမ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈၸေႇတၼႃႇမႄးၵုမ်းၵွင်း မူးၶဝ် ႁဵတ်းဝႆႉႁၢင်ႈပဵတ်းၶမ်း ၼႂ်းၵူင်သၢင်ႇဝၢင်ႇၵွင်းမူးၼၼ်ႉလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးပဵတ်းၶမ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆႉယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈတေႉ ႁွင်ႉဝႃႈၵွင်းမူး ၼၢမ်ႇမိူင်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးႁဵင်သူႇ(ဢမ်ႇၸႂ်ၼိုင်ႈႁဵင်)ၼႆ ယဝ်ႉ။ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈၵွင်းမူးႁဵင်သူႇၼႆၼၼ်ႉတေႉ ယွၼ်ႉၸဝ်ႈႁဵင်သူႇ ယူႇ ႁိမ်း(တၢင်းႁွင်ႇတူၼ်ႈမၢၵ်ႇၵႅင်း ယၢမ်းလဵဝ်)မၼ်းလႄႈ ႁွင်ႉၵိုၵ်းၸဝ်ႈႁဵင် သူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇပေႃးႁူႉလီၶဝ်ၸမ်ႉ ၵွင်းမူးသူႇၼႆႉ ပဵၼ် ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇၼႆ ထၢင်ႇၽိတ်းထၢင်ႇပိူင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
3. ၵွင်းမူးၼႃးသေႇ
ၵွင်းမူးၼႃးသေႇၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆႁႃႈ(ပွၵ်ႉၼႃးသေႇ)တၢင်းဢွၵ်ႇပၢင်ၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးၼႃးသေႇၼႆႉ မီးသၢမ်သူႇႁိမ်းၵၼ်သေ ပဵၼ်ၵွင်းမူးၵဝ်ႇၵေႇ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼင်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ။ သူႇလူင်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးမႄႈမၢႆႈ၊ သူႇ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးထီးၼၼ်ႉ သမ်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးထႆး၊ သူႇဢၼ်လဵၵ်ႉသေပိူၼ်ႈ ၼၼ်ႉ သမ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်ႈမူးသူးတွင်းပျေႉ(ဆုတောင်းပြည့်စေတီ)ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွင်း မူးသၢမ်သူႇၼႆႉၵေႃႈ မိူဝ်ႈလႂ် ၽႂ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈတႃႇၼမၼ်းၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီး ၵူၼ်းတွင်းမၼ်းယဝ်ႉ။
ၵွင်းမူးသူႇလူင်ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းသင်လႄႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးမႄႈမၢႆႈၼႆ ၽႂ် ၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉတႅတ်ႈၼႅတ်ႈလီ၊ ၽူႈဢၼ်မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးၶိုၼ်းတေႉ ပဵၼ် မႄႈႁဵင်ထဝ်ႈ ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈ မႄႈႁဵင်ရတၼႃႇ ယူႇယဝ်ႉ။ မႄႈႁဵင်ထဝ်ႈ ပဵၼ် မႄႈမၢႆႈလႄႈႁွင်ႉၸွမ်းမႄႈႁဵင်ထဝ်ႈႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ် တိုၼ်းႁွင်ႉႁိၵ်ႈမႃးၸဵမ် ၵွၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၵေႃႉၵေႃႉတွင်းမၼ်းယဝ်ႉ။
ၵွင်းမူးထႆးၼၼ်ႉတေႉ မေႃမိုဝ်းၵေႃႇသၢင်ႈမၼ်း ပဵၼ်ထႆးလႄႈ ႁွင်ႉ ဝႃႈ ၵွင်းမူးထႆးၼႆယဝ်ႉ။ ၵွင်းမူးသူႇၼႆႉ ဢမ်ႇမီးထီး ၸိူင်ႉၼင်ႇတၢင်ႇသူႇ။ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ ထီးမၼ်းႁၵ်းပုတ်းၵွႃႇဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈတႄႇၵေႃႇမၼ်း ၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇသႂ်ႇထီ - ၵေႃႇႁဵတ်းပုင်ႇႁၢင်ႈၽၢင်ၵွင်းမူးမိူင်းထႆးဝႆႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇမေႃမိူင်း ဝဵင်းၼၢင်း ဝႃႈတေႉ ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ(ဢူးဢွင်ႇၸေႇယ ႁိုဝ် ၽယိၼ်ႉၼွင်ႇ)ၶဝ်ၸုမ်း ၼိုင်ႈ လုၵ်ႉတၢင်းမိူင်းထႆး(ဢယုတ်ႉထယ)မႃးသေ မႃးဝႄႉတႄႇတင်ႈ၊ မေႃ မိုဝ်းထႆးပႃးမႃးၸွမ်းၶဝ်လႄႈ ၸႂ်ႉမေႃမိုဝ်းထႆးၶဝ်ၼၼ်ႉ ၵေႃႇသၢင်ႈ - ဝႃႈ ၼႆယဝ်ႉ။
4. ၵွင်းမူးၵုၼ်ၵျွင်း
ၵွင်းမူးၵုၼ်ၵျွင်းၼႆႉ မီးၼႂ်းၵုၼ်ၼမ်ႉပၢင်(ၵုၼ်ၵျွင်း)ပႃႈႁွင်ႇဝဵင်းလူင်၊ ပွၵ်ႉ မၢႆႁႃႈ။ တႄႇႁဵတ်းမႃးပီလႂ်၊ ၸဝ်ႈတႃႇၼပဵၼ်ၽႂ် ၼႆ ဢမ်ႇမီးၵႃႉတွင်းမၼ်း ယဝ်ႉ။ ဢၼ်တႃးၼမ်ႉယႃႈသီၶမ်းၼၼ်ႉတေႉ ပဵၼ်ၸူဝ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇၼႆႉၵူၺ်း။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃး ၵွင်းမူးၵုၼ်ၵျွင်းၼႆႉတေႉ ပဵၼ်လုင်းတိၼ်ႇ ဢေး(ၵေႃႉပဵၼ်ၸဝ်ႈၽူဝ်သြႃႇမၼၢင်းလိုၼ်း) ပွၵ်ႉမၢႆသၢမ်၊ ဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင် ယဝ်ႉ။
5. ၵွင်းမူးၼၢင်းၽၢႆး
ၵွင်းမူးၼၢင်းၽၢႆးၼႆႉ မီးတၢင်းဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇၼမ်ႉမွၼ်း ၽၢႆႇတၢင်းဢွၵ်ႇပၢင် သေ ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉ ၼိူဝ်ၵွင်း ဢၼ်ယၢၼ်ၵႆၼမ်ႉပၢင် မွၵ်ႈၼိုင်ႈပၢၵ်ႇဝႃး၊ ယၢၼ်ၵႆဝဵင်းမွၵ်ႈသီႇလၵ်း။ လွင်ႈလႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵွင်းမူးၼၢင်းၽၢႆးၸမ်ႉ ႁွင်ႉ ၸွမ်းၼၢင်းၽၢႆးၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်မႄႈ ဢလွင်းၸိင်ႇတႃႇမၼိၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ တီႈၵေႃႇၵွင်းမူးၼၼ်ႉတေႉ ပဵၼ်တီႈၼၢင်းၽၢႆးတၢႆ(ပဵၼ်တီႈႁူဝ်မၼ်းၼၢင်း ဝၢင်းလိၼ်)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း တီႈၼၢင်းၽၢႆးတၢႆၼႆလႄႈ ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ်ၸင်ႇတႄႇၵွင်းမူးဝႆႉယဝ်ႉ။ ႁွႆးမိုဝ်းၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇတႄႇ တေႉ ဢမ်ႇသူႇယႂ်ႇ ဢမ်ႇသုင်တၢၼ်ႇယၢမ်းလဵဝ်။ ယွၼ်ႉၸဝ်ႈၸေႇတၼႃႇ ၶဝ် မႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးထႅင်ႈလႄႈ ၸင်ႇသူႇယႂ်ႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။
ၵွင်းမူးၼၢင်းၽၢႆးၼႆႉ ၸဝ်ႈၸေႇတၼႃႇမႄးၵေႃႇၵုမ်းလုမ်းလႃး ဢွၼ် တၢင်းသုတ်း ပဵၼ်လုင်းႁဵင်ၼမ်ႉမွၼ်း မိူဝ်ႈပီ-1974 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင်မႃး ပီ-2011 ၸမ်ႉ ၸဝ်ႈသြႃႇၼႃးသေႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၢမ်းၼႃႈသေ သမ်ႉတင်း လုင်းသြႃႇသႅင်တုၺ်ႈ ဢိၵ်ႇပႃး မႄႈပႃႈတၢၼ်း ဝဵင်းမွၵ်ႇမႆႇၶဝ် ၶိုၼ်းမႄး လုမ်းလႃးထႅင်ႈယူႇယဝ်ႉ။
(ၶ) ၼႃးသီႇၼႃး
ၼႂ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ တႄႇဢဝ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇဢွၼ်ၵဝ်ႇမႃးၼၼ်ႉ ဢၼ်ႁွင်ႉ ႁိၵ်ႈၵိုၵ်းဝဵင်းၼႆႉ မီးၼႃးသီႇၼႃး။ ၼႃးသီႇၼႃးၼႆႉ ပဵၼ်ၼႃးတူဝ်း၊ ၼႃး ဢွၼ်ႇ၊ ၼႃးသေႇ လႄႈ ၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈ ယဝ်ႉ။
1. ၼႃးတူဝ်း
ၼႃးတူင်ႈလူင်ဢၼ်မီးတၢင်းၸၢၼ်းဝဵင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈၼႃးတူဝ်း ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈလႆႈႁွင်ႉဝႃႈၼႃးတူဝ်းၼႆႉတေႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶႅပ်ႇၶၢင်ႈၼႃး တၢင်းၸၢၼ်း မီးႁွင်ႈၼမ်ႉတူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵိၼ်ၼႃးတူဝ်းၼႆႉ ၵူႈပွၵ်ႈ ပဵၼ် ၵူၼ်းယူႇဝၢၼ်ႈၼႃးတူဝ်းလႄႈႁူဝ်တႃႈ(ၵုၼ်ႁဵင်)ယဝ်ႉ။ ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇၼႃးတူဝ်း တေႉ ပဵၼ်တီႈပွၵ်ႉၵျွင်းၵမ်ႇမထၢၼ်းယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။ ႁၢၼ်ႉတေႃႇပေႃး ပဵၼ်ဝဵင်းမႃး မိူဝ်ႈပႆႇႁဵတ်းၵျွင်းၵမ်ႇမထၢၼ်းၼၼ်ႉ သဝ်းၵျွင်းၵဝ်ႇဝၢၼ်ႈၼႃး တူဝ်း ယင်းတိုၵ်ႉၵိုတ်းမီးယူႇ။ ဝၢၼ်ႈၼႃးတူဝ်းၼႆႉ ႁၢမ်ႈၵွႃႇမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၵူၼ်းတွင်းမၼ်းယဝ်ႉ။ တေႃႈၵူၼ်းထဝ်ႈ ဢႃႇယုလႆႈပႅတ်ႇသိပ်း ၵဝ်ႈသိပ်း ယၢမ်းလဵဝ် ယင်းဢမ်ႇတၼ်းလႆႈႁၼ်ဝၢၼ်ႈၼႃးတူဝ်း ၼႆယဝ်ႉ။
2. ၼႃးဢွၼ်ႇ
ၼႃးဢွၼ်ႇၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆသီႇ၊ မီးႁိမ်းၽင်ႇၼမ်ႉပၢင်၊ ႁွင်ႉဝႃႈ ပွၵ်ႉၼႃးဢွၼ်ႇတေႃႇယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင် တိုၵ်ႉပဵၼ်မူႇဝၢၼ်ႈ (ႁူဝ်တႃႈ)ယူႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်တူင်ႈၼႃးၽၼ်းဝၢၼ်ႇ မွၵ်ႈတၢင်သၢမ်ၶႂၢႆးၵူၺ်း လႄႈ ၸင်ႇဝႃႈၼႃးဢွၼ်ႇ။ ၸိူဝ်းပၢင်ႇၼႃးဢွၼ်ႇၼၼ်ႉတေႉ ယၢမ်းလဵဝ် ပဵၼ်ႁိူၼ်းၵူၼ်းမူတ်းဝႆႉယဝ်ႉ။
3. ၼႃးသေႇ
ၼႃးသေႇၼႆႉ သမ်ႉမီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆႁႃႈ တၢင်းၸၢၼ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၵႃးယဝ်ႉ။ ၵူႈပွၵ်ႈ တႄႇဢဝ်တၢင်းၸၢၼ်းၵႃး ပဵၼ်တူင်ႈၼႃးသေ လူင်းၸွမ်းၽၢၵ်ႇ ၶၢင်ႈတၢင်းတူၵ်းၵွင်းမူးသေ သမ်ႉငႅၵ်းသေႇၵွႃႇ တၢင်းၸၢၼ်းၵွင်းမူး၊ တမ် မိူဝ်းၸူး ၼႃႈတၢင်းဢွၵ်ႇယူႇယဝ်ႉ။ ဢိင်ၼိူဝ်တူင်ႈၼႃးသေႇၸွမ်းၽၢၵ်ႇၶၢင်ႈ ၵွင်းမူးၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ ၼႃးသေႇၼႆယဝ်ႉ။
4. ၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈ
ၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈၼႆႉ မီးၼႂ်းပွၵ်ႉမၢႆႁႃႈ ဢၼ်ပဵၼ်တၢင်ႈႁွင်ႇတၢင်းၵႃးၸိူဝ်း ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ်တေႉ ၼႂ်းပၢင်ႇတူင်ႈၼႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် ႁိူၼ်းၵူၼ်းတဵမ်သဵင်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်လႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈၸမ်ႉ မိူဝ်ႈ ဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ ပႆပဵၼ်ဝဵင်းၼၼ်ႉ တႄႇဢဝ်တၢင်းႁွင်ႇႁူဝ်ၶူဝ် တၢင်းဢွၵ်ႇ ပၢင် ၶိုၼ်ႈၸွမ်းၽၢင်ပၢင် မီးဝၢၼ်ႈၶၢမ်ႈတႃႈ(ဝၢၼ်တႃႈ)လႄႈ ၼႃးဢၼ်မီး တၢင်ႈဢွၵ်ႇဝၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈၼႆယူႇယဝ်ႉ။
(င) တၢင်းၽႄၸဝ်ႈၽ
တၢင်းၽႄၸဝ်ႈၽၼႆႉ မီးတၢင်းတူၵ်းၵျွင်းဢွင်ႇရတၼႃႇသုၶ။ ယၢမ်းလဵဝ် တေႉ ႁွင်ႉဝႃႈ တၢင်းၽႄဝၢၼ်ႈလဝ်း သၢႆးၶၢဝ်၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ႁွင်ႉဝႃႈတၢင်း ၽႄပႃႇႁဵဝ်ႈသၢင်းၶျၢင်း ၼႆယဝ်ႉ။ တၢင်းသဵၼ်ႈၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၽၵူႈ ပွၵ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၽၶၢၼ်းၵူၼ်းမိူင်းၽွၵ်ႈႁဵတ်းလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈ တၢင်း ၽႄၸဝ်ႈၽၼႆယဝ်ႉ။
ၵႂၢမ်းၶွတ်ႇယွတ်ႈ
ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင် ၸွမ်းၼင်ႇၽူႈတႅမ်ႈ လႆႈၸွပ်ႇႁႃႁူႉႁၼ် တေႉ မီးၼင်ႇၼႆၵူၺ်းယဝ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇဢၼ်တေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄမႃး ၶူဝ်း ၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈလုႁၢႆၵွႃႇ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၵေႃႈၵိုတ်းဝႆႉၸိုဝ်ႈမၼ်းယဝ်ႉ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇ(နှုတ်ပိတ်စေတီ)လႄႈသင် ၼွင်ၼူၵ်ႉယုင်း၊ ၼွင်လႅင်ႉ၊ ၼွင်လူင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင် ၼႃးဢွၼ်ႇလႄႈၼႃးဝၢၼ်ႈတႃႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင် မႆႉၸူင်သၢမ်သွင်း လႄႈသင် လုႁၢႆဝၢႆးၵွႃႇယဵၼ်းပဵၼ်တီႈႁိူၼ်းတီႈယေးသေတၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင် မၼ်ႈတေႉ ၵိုၵ်းၽၢၵ်ႈဝႆႉၸွမ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ယူႇ။ တီႈမၼ်း တူဝ်မၼ်း ႁၢင်ႈ ၽၢင်မၼ်း မီးဝႆႉသေ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈၵဝ်ႇ ꧦမၼ်း ႁၢႆပႅတ်ႈၼႆႉတေႉ မီးတၢင်ႈၽႄ ၸဝ်ႈၽၵူၺ်းယဝ်ႉ။
ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇႁဝ်း ဢၼ်တိုၵ်ႉၵိုတ်းယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် တေဢမ်ႇလႆႈလုႁၢႆဝၢႆးၵွႃႇၼၼ်ႉလႄႈသင် ဢၼ်ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ၶူဝ်းၶွင်ၵိုၵ်း ဝဵင်း ႁွင်ႉပဵၼ်ၸိုဝ်ႈတႆးၼၼ်ႉ ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်ၸိုဝ်ႈယဵၼ်းၵွႃႇၼၼ်ႉလႄႈ သင် တႃႇတေသိမ်းပႅင်းၵွႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း သူၵဝ်ႁဝ်းႁႃး ပီႈၼွင်ႉဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်တင်းမူတ်းယူႇယဝ်ႉ။ (ၸိုဝ်ႈၶွင်ပိူၼ်ႈ ယဵၼ်းပဵၼ်ၸိုဝ်ႈ ၶွင်ႁဝ်းတေႉလီယူႇ။ ပိူင်တႅၵ်ႈ - မိူၼ်ၼင်ႇၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပဵၵ်ႉ ယဵၼ်းပဵၼ် ၵႂၢမ်းတႆး ၵွင်းမူးၼူၵ်ႉပိတ်ႇ)
ၶေႃႈၶွပ်ႈၸႂ်
တႃႇတေလႆႈပိုၼ်းၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵေႇ ၵိုၵ်းဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင်ၼႆႉ ၽူႈဢၼ်လႆႈၸွႆႈ ထႅမ်(ၶႆႈၼႄပိုၼ်း) မိူၼ်ၼင်ႇသြႃႇၸဝ်ႈလူင်ၵျွင်းၼႃးသေႇ၊ ပေႃႈၸၢၼ် ၸရေးပုင်ႇၺ ပွၵ်ႉမၢႆၼိုင်ႈ၊ လုင်းဝိၸိင်ႇတႃႇ ပွၵ်ႉမၢႆသီႇ၊ လုင်းဢုပ်ႉပလ ပွၵ်ႉမၢႆသွင်၊ သြႃႇသႅင်တုၺ်ႈ ပွၵ်ႉမၢႆသွင်၊ လုင်းၽူဝ်းမ(ဝၢၼ်ႈလဝ်း) လႄႈ လုင်းဝိၸေႇယ ပွၵ်ႉဝဵင်းၼၢင်း ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶႃႈႁဝ်းၽူႈတႅမ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ် ၶွပ်ႈၸႂ်ထိုင် တၢင်ႇၵျေးၸူးယူႇတႄႉ ꧦၶႃႈယဝ်ႉ။
တႅမ်ႈ-လွၼ်ႉတႆး
ဢဝ်မႃးၼႂ်းပပ်ႉ-ပီၵွၼ်းသႅင် သြႃႇၸဝ်ႈလူင်ဢၵ်ႉၵသေႇၼ ဝတ်ႉဢွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ
တႅမ်ႈတၢင်ႇၼႂ်းဝႅပ်ႉ-ၸဝ်ႈၶူးပိၼ်ႇတေႃးလ (တႆးၼုမ်ႇ)
0 comments:
Post a Comment